اسب ترکمن

تاریخچه

از قدیمی ترین آثار به جا مانده از اسب ترکمن می توان تصویر یک اسب ترکمن متعلق به پنج هزار سال پیش را بیان کرد که در یکی از غارهای ایران یافت شده و هم اکنون به عنوان نشان انجمن ملی اسب ایران ثبت شده است. اجداد اسب های ترکمن ابتدا در اصطبل های سلطنتی قوم ماد پرورش می یافته ولی بعدا به نسای خراسان نیز گسترش یافتند. به سبب بی نظیر بودن اسب های ترکمن در سرعت، استقامت و شجاعت از آنها در غارت ها و جنگ و گریزها استفاده می شد. بنابراین استفاده هرچه بیشتر و بهتر از اندام های دفاعی اسب و یکه شناس شدن اسب نسبت به صاحب خود در اصلاح نژاد مد نظر بوده به طوری که این اسبها در جنگها همانند سواران خود می جنگیدند و دشمن را با ضربه های لگد و هم چنین دندان های قوی از پا در می آوردند. اسب های ترکمن در جنگ و گریزها موقعیت های اضطراری را درک کرده و در شرایط جنگی بسیار سخت ابتکار عمل داشته و سوار خود را از بروز خطر آگاه می کرده یا همپای سوار خود ضربت تیر و شمشیر دشمنان را به جان می خریده و سوار مجروح و بیهوش خود را از دست دشمنان نجات می داده و سوی لشکر خودی می رسانده است.

بقایای اسب های ترکمن به چهارصد سال قبل از میلاد به مدفن کشته شدگان سکایی ها بر می گردد که همانند اسب های دونده امروزی ایران با جل و نمد پوشانده می شدند. و عقیده بر آن بود که اسب ها پس از مرگ همراه با خادمین خود به آسمان ها خواهند رفت. بنابراین اسب های ترکمن را با صاحبان و خدمتگزاران خود دفن می کردند.

در سپاه داریوش هخامنشی سی هزار راس اسب ترکمن وجود داشته که پیروزی های لشکریان داریوش مدیون تلاش های این اسب های گران بها بوده است.

شاردن در سیاحت نامه خود می گوید: اسب ایران بهترین و زیباترین اسب مشرق زمین بوده و از نظر قد بلندتر از اسب های سواری انگلیسی است. در فرس نامه هاشمی آمده است که برای تشکیل نژاد اصیل که فعلا از معروف ترین اسب های دنیا می باشند از سال 1620 تا 1750 میلادی بهترین اسب های سیلمی از ایران مخصوصا از دشت گرگان و چناران خراسان خریداری شده و برای بهای آنها اعتبار نامحدودی در دست خریداران بوده است. محل پرورش اسب های ترکمنی که یکی از نژادهای معروف جهان است ترکستان روس و ترکمن صحرای ایران می باشد. اسب سیلمی ترکمن آتی که در سال 1784 میلادی متولد شد و در طی سال های 1791 تا 1805 میلادی در آلمان می زیست بسیاری از مادیان های تراکنر را بارور کرد ولی در سال 1806 میلادی ژنرال هیلر فرانسوی آن را ربود و به فرانسه برد. از مهم ترین خصوصیات اسب ترکمن مقاومت به راه پیمایی های طولانی، تحمل گرما و حرکت بسیار سریع و تند است که طی تاریخ چند هزار ساله خود از لحاظ چابکی و استقامت مورد تحسین ترکمن ها بوده است.

امروزه نژاد آخال تکه به عنوان الگوی اسب های تیپ 3 پرورش اسب است. اسبهای این گروه دارای ارتفاعی حدود 150 تا 160 سانتی متر با بدن طویل و باریک گوش های دراز و گردن طویل می باشند. اسب عرب مخصوص مسابقه ی موناقی شباهت زیادی با اسب آخال تکه دارد.

یقینا اسب ترکمن در به وجود آمدن نژاد تروبرد نقش داشته است. مسلم است که حدود 300سال پیش نژاد تروبرد از چند اسب معروف دنیا به وجود آمده که یکی از آنها اسبی به اسم بارلی ترک می باشد. و شکی نیست که یک اسب ترکمن است. اسب دیگر به نام دارلی عربین می باشد که از اسب های عرب ناموفق بوده و از خون آخال تکه پدید آمده است.

مسابقات اسب دوانی ترکمن صحرا تا اواخر دوران فعالیت انجمن سلطنتی اسب اغلب با اسب های ترکمن انجام می شد ولی با وارد شدن اسبهای تروبرد برای مسابقات اسب دوانی ایران و متعاقب آن تحولات انقلاب و جنگ تحمیلی اسب های ترکمن رو به انقراض رفتند. اسب های تروبرد به منظور مسابقه برای مسافت های کوتاه اصلاح نژاد شده اند و قادر هستند مسافت های کوتاه را با سرعت های بسیار زیاد طی کنند ولی اسب های ترکمن برای مسابقات با مسافت های طولانی اصلاح نژاد شده اند بنابراین از زمانی که مسابقات اسب دوانی ایران فقط در مسافت های کوتاه برگزار می شود اکثرا اسب های تروبرد پیروز می شوند. ترکمن ها که از ورزش های سوارکاری فقط اسب دوانی را می دانستند برای بالا بردن سرعت اسب های خود از سیلمی های خارجی در بارور کردن مادیان های خود استفاده کردند. بنابراین بهترین سیلمی های ترکمن در شهرها و روستاهای ترکمن صحرا زیر ارابه ها و در زمین های کشاورزی به شخم زمین ها و کار در مزرعه مشغول شدند. در نتیجه از سال 1357 به بعد اسب ترکمن خالص متولد نشد مگر در روستاهایی که به اسب های خارجی دسترسی نداشتند یا گله هایی که بی سرپرست در کوهها و دشتها سرگردان شدند.

از شروع اصلاح نژاد اسب های خارجی در اروپا بیش از چند سده نمی گذرد و از آنجایی که آنها اسب های خود را فقط برای یک منظور خاص به عنوان مثال در مورد تروبرد سرعت بالاتر اصلاح کرده و سایر عوامل را کمتر در نظر گرفته اند بنابراین امروزه اسب های با سرعت بالا ولی بسیار حساس ظریف و تخصصی تولید شده اند که برای نگهداری آنها نیاز به هزینه های بالا ، استفاده از متخصصین با تجربه و تجهیزات مدرن است. اسب های تروبرد فقط برای مسابقات اسب دوانی کارایی دارند و در دیگر رشته های ورزشی موفق نمی باشند. این ها اسب هایی با بلوغ زودرس، عمر مفید بسیار کم و درصد باروری بسیار کم هستند. متاسفانه از چند دهه قبل سرعت اسب های تروبرد رو به کاهش نهاد و این معضل ذهن تمام دانشمندان علوم اسب و اسب داری را به خود مشغول کرده است.